चीन–रुस नेतृत्वमा नयाँ शक्ति समीकरण

एजेन्सी – चीनको राजधानी बेइजिङमा मंगलबार एउटा महत्त्वपूर्ण राजनीतिक घटनाक्रम देखियो । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङ र रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनबीच भएको भेटवार्ताले दुई देश अब एक शक्तिशाली गठबन्धनका रूपमा अघि बढेको स्पष्ट संकेत गरेको छ । योसँगै अमेरिकालाई विश्व मञ्चमा सिधा चुनौती भएको छ ।

चीनमा आयोजना हुने विशाल सैन्य परेडको केही घण्टा अघि भएको यो भेटघाटलाई चीन र रुसले दिएको एक रणनीतिक सन्देशका रुपमा चर्चा गरिन थालिएको छ । बेइजिङमा राष्ट्रपति सीले आफ्ना रुसी समकक्षी पुटिनलाई ‘पुरानो साथी’ भन्दै न्यानो स्वागत गरे । जवाफमा राष्ट्रपति पुटिनले चीन र रुसबीचको सम्बन्ध ‘आजसम्मकै सबैभन्दा उच्च स्तरमा’ पुगेको बताए ।

सन् २०२२ मा रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्नुभन्दा ठीक अगाडि नै चीन र रुसले ‘सीमाहीन साझेदारी’ घोषणा गरिसकेका थिए । यसको अर्थ हो– हरेक कुरामा एकअर्कालाई सघाउने । बेइजिङको यो भेटले उनीहरूको त्यो वाचालाई थप बलियो बनाएको छ ।

त्यसयता दुई देशबीच सैन्य, आर्थिक र कूटनीतिक सम्बन्धमा तीव्र विकास भएको छ । बेइजिङमा भएको यो भेटवार्ताले त्यस सम्बन्धलाई अझ अभूतपूर्व स्तरमा लैजान एक ऐतिहासिक कोसेढुंगाको काम गरेको छ । पुटिनले सीलाई ‘प्रिय मित्र’ भन्दै भने, ‘हामी सधैं सँगै थियौं र अहिले पनि सँगै छौं ।’ यो भनाइले पश्चिमा प्रतिबन्धहरूका बाबजुद रुस एक्लो छैन र उसका पछाडि चीनको आर्थिक तथा कूटनीतिक शक्ति रहेको सन्देश दियो ।

राष्ट्रपति सीले यस साझेदारीलाई थप उचाइ दिँदै भने, ‘चीन–रुस सम्बन्धले अन्तर्राष्ट्रिय उतारचढावको परीक्षण सफलतापूर्वक पार गरेको छ ।’ उनले ‘अझ न्यायपूर्ण र सन्तुलित विश्वव्यवस्था निर्माण गर्न’ मस्कोसँग सहकार्य गर्न बेइजिङ तयार रहेको उद्घोष गरे ।

सैन्य परेड : शक्तिको प्रदर्शन

यो भेटघाटको मुख्य आकर्षण बेइजिङमा आयोजना गरिने विशाल सैन्य परेड थियो । दोस्रो विश्वयुद्ध सकिएको ८० वर्ष पुगेको अवसरमा आयोजना गरिएको भनिए पनि यसको खास उद्देश्य आफ्नो सैन्य शक्ति र मित्र राष्ट्रहरूको एकता देखाउनु हो ।

बुधबार देखाइने परेड केवल शक्ति प्रदर्शन मात्र नभएर एक रणनीतिक सन्देश पनि हुनेछ । उत्तर कोरियाली नेता किमजोङ उनको सहभागिताले चीन–रुस–उत्तर कोरिया त्रिपक्षीय सम्बन्धलाई सार्वजनिक रूपमा औपचारिक बनाएको छ । पहिलो पटक किम, पुटिन र सी एकै ठाउँमा देखिनुले यो नयाँ गठबन्धनको गहिराइलाई संकेत गर्छ । 

यो परेडमा अमेरिकाले आफ्नो विरोधी मानेका उत्तर कोरियाका शासक किमजोङ उन र इरानका राष्ट्रपतिलगायतका नेताहरू पनि सहभागी हुँदैछन् । अमेरिकाले मन नपराउने देशका नेताहरूलाई चीनले भव्य स्वागत गरेर विश्वलाई यो सन्देश दिन खोजेको प्रष्ट छ, ‘उनीहरू एक्ला छैनन्, उनीहरूको साथमा चीनजस्तो शक्तिशाली साथी छ ।’

चीन, रुस र उत्तर कोरिया : नयाँ सैन्य मित्रता

चीन, रुस र उत्तर कोरियाको बढ्दो निकटताले संसारभर, विशेषगरी पश्चिमा देशहरूमा ठूलो चिन्ता पैदा गरेको छ । विश्लेषकहरूले यो तीन देशको मित्रतालाई ‘खलबली मचाउने समूह’–(एक्सिस अफ अपहेभल) को संज्ञा दिएका छन् । उत्तर कोरियाले युक्रेन युद्धमा रुसलाई सघाउन हजारौं सैनिक पठाइसकेको खबरहरू आइरहेका छन् ।

अब चीन, रुस र उत्तर कोरियाले मिलेर संयुक्त सैन्य अभ्याससमेत गर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ । जसले एसिया–प्रशान्त क्षेत्रको सुरक्षामा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । भारतको सन्तुलित कदम यो घटनाक्रममा एसियाको अर्को शक्तिशाली देश भारतको भूमिका पनि महत्त्वपूर्ण देखियो ।

भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी पनि चीनमा आयोजित सांघाई सहयोग संगठन (एससीओ) को बैठकमा सहभागी थिए । उनले चिनियाँ राष्ट्रपति सी र रुसी राष्ट्रपति पुटिन दुवैसँग भेटवार्ता गरे । मोदीले पुटिनसँगको भेटमा भारत र रुसको मित्रता सधैं बलियो रहेको बताए । यसले के देखाउँछ कि भारत अमेरिका र रुस दुवैसँग आफ्नो सम्बन्ध सन्तुलित राख्न चाहन्छ ।

अमेरिका र पश्चिमा देशहरूको चिन्ता

चीन, रुस र उत्तर कोरियाको यो गठबन्धनलाई अमेरिका र अन्य पश्चिमा देशहरूले आफ्नो लागि ठूलो रणनीतिक खतरा मानेका छन् । अमेरिकाले यी देशहरूलाई विश्व शान्ति र स्थिरताका लागि ‘नकारात्मक खेलाडी’ को संज्ञा दिएको छ ।

चीन र भारतजस्ता देशहरूले रुससँग व्यापार जारी राख्दा युक्रेन युद्धमा रुसलाई आर्थिकरूपमा बलियो बनाएको र पश्चिमा प्रतिबन्धहरू कमजोर भएको अमेरिकाको बुझाइ छ । बेइजिङमा भएको यो जमघट सामान्य कूटनीतिक भेटघाट मात्र होइन । यो चीन र रुसको नेतृत्वमा विश्वमा एउटा नयाँ र शक्तिशाली समूह उदाउँदै छ भन्ने कुराको स्पष्ट घोषणा हो । 

यसले आगामी दिनहरूमा विश्व राजनीति थप तनावपूर्ण हुन सक्ने र अमेरिकाको शक्तिलाई विश्वका विभिन्न कुनाबाट चुनौती दिइने संकेत गरेको छ । चीनमा भर्खरै सम्पन्न एससीओ सम्मेलन, सैन्य परेड र नेताहरूबीचको भेटवार्ताका घटनाक्रमले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा नयाँ बहुपक्षीय सहकार्य र रणनीतिक साझेदारीको युग सुरु भएको स्पष्ट पार्छ । 

चीन, रुस र उत्तर कोरियाको बढ्दो निकटता तथा भारतको सन्तुलित भूमिकाले एसियाली क्षेत्रको भूराजनीतिक नक्शालाई स्थायीरूपमा परिवर्तन गर्ने क्षमता राख्दछ, जसको प्रभाव आगामी दशकौंसम्म विश्वभर महसुस गरिनेछ ।