सामाजिक सञ्जालले कसरी किशोरहरूको निद्रा बिगार्दैछ ?

एजेन्सी – धेरै बालबालिकाको जीवनमा १३ वर्ष पुग्नु एउटा ठूलो घटना हो । यो उमेरमा उनीहरू बच्चीदेखि किशोरतर्फ प्रवेश गर्छन् र धेरै नयाँ स्वतन्त्रता पाउँछन् । तर यससँगै एउटा चुनौती पनि आउँछ जुन धेरै अभिभावकले सोच्दैनन् । सामाजिक सञ्जाल र मोबाइल उपकरणहरूको प्रयोगले किशोरहरूको निद्रा बिगार्न सक्छ ।

नयाँ अध्ययनहरूका अनुसार १३ वर्ष पुग्ने बित्तिकै धेरै किशोरहरूले सामाजिक सञ्जालमा औपचारिक रूपमा खाता खोल्न पाउँछन् । फेसबुक, इन्स्टाग्राम, टिकटक, स्न्यापच्याटजस्ता लोकप्रिय एपहरूमा उनीहरू राति लामो समय बिताउन थाल्छन्, जसले गर्दा उनीहरूको निद्रा प्रभावित हुन्छ ।

सामाजिक सञ्जाल र मोबाइलको बढ्दो प्रयोग

यो अध्ययन एडोलोसेन्ट ब्रेन कग्निटिभ डेभलपमेन्ट परियोजनाको भाग हो, जसले १० हजारभन्दा बढी किशोरहरूलाई समेटेर उनीहरूको निद्रा र मोबाइल प्रयोगको सम्बन्धबारे जानकारी संकलन गरेको छ । अध्ययनले देखाएको छ कि १२ र १३ वर्षका किशोरमध्ये करिब ७० प्रतिशत कोठामा आफ्नो मोबाइल वा अन्य डिजिटल उपकरण राख्छन् । यी उपकरणहरू राति सुत्ने बेला पनि सक्रिय हुन्छन् ।

रातको समयमा भिडियो हेर्न, सामाजिक सञ्जाल चेक गर्न, मेसेज पठाउन वा गेम खेल्न धेरै किशोरहरू लामो समयसम्म स्क्रिन हेर्दै बस्छन् । यो बानी केवल मन रमाउने क्रियाकलाप मात्र होइन, निद्रा कम हुनु र बारम्बार राति जाग्ने समस्या पनि ल्याउँछ ।

निद्रामा पर्ने असरहरू

अध्ययनका अनुसार, मोबाइल वा स्क्रिन उपकरणहरू प्रयोग गर्ने किशोरहरूको निद्रा कम हुन्छ र उनीहरू बढी समयजागृत अवस्थामा बस्छन् । राति टेक्स्ट वा कलले उनीहरूलाई पटक–पटक जगाउँछ । करिब २५ प्रतिशत किशोरहरू भन्छन् कि उनीहरूलाई पछिल्लो हप्तामा कम्तीमा एक पटक राति फोन वा मेसेजले जगाएको छ । यसले उनीहरूको निद्रा पूर्ण नहुने बनाउँछ र उनीहरू दिनभर थकित महसुस गर्छन् ।

यस्ता बाधाहरू किशोरावस्थाको प्राकृतिक शारीरिक परिवर्तनसँग मिलेर निद्रा अझ बिग्रिन्छ । किशोरावस्थामा शरीरले बिस्तारै सुत्ने समय ढिला गर्ने गर्छ, अनि मोबाइल प्रयोगले यो अझ तीव्र बनाउँछ ।

१३ वर्षको उमेरमा हुने सामाजिक परिवर्तन

१३ वर्षको उमेरमा किशोरहरूको सामाजिक जीवन धेरै सक्रिय हुन्छ । साथीहरूसँगको सम्बन्ध गहिरो हुन्छ र ‘फियर अफ मिसिङ आउट’ भन्ने भावना बढ्छ । सामाजिक सञ्जालले यसलाई अझ बढाउँछ—जसले गर्दा स्टिकरहरू, गोप्य मेसेजहरू, र निरन्तर चल्ने फिडहरूले किशोरलाई फोन छोड्न दिदैनन् ।

यसकारण उनीहरू निद्राको लागि आवश्यक समयबाट मोबाइलमा समय बिताउँछन् र सुत्न ढिला हुन्छन् ।

सामाजिक र आर्थिक पृष्ठभूमिको भूमिका

अध्ययनले देखाएको छ कि केटीहरूले केटाभन्दा बढी स्क्रिन प्रयोग गर्छन्, विशेष गरी मेसेजिङ र सामाजिक सञ्जालमा । तर केटाहरूमा स्क्रिन प्रयोगले निद्रामा बढी असर गर्छ । आर्थिक र शैक्षिक पृष्ठभूमिले पनि मोबाइल र स्क्रिनको प्रयोगमा फरक ल्याउँछ ।

कम आम्दानी भएका परिवारका बच्चाहरू र त्यस्ता परिवारका जहाँ अभिभावकको शैक्षिक स्तर कम छ, ती बच्चाहरूले बढी स्क्रिन प्रयोग गर्ने गर्छन् । यस्तै आर्थिक रुपमा पनि धनी भन्दा गरीब परिवारका किशोरहरूले बढी प्रयोग गरेको अध्ययनले देखाएको छ ।

लैंगिक अल्पसंख्यकहरूमा स्क्रिनको भूमिका

समलैङ्गिक वा आफ्नो लैङ्गिक पहिचानको खोजीमा रहेका किशोरहरूले पनि बढी स्क्रिन प्रयोग गर्छन् । 

तर उनीहरूको निद्रा अन्य किशोरहरूको तुलनामा कम प्रभावित हुन्छ । अनुसन्धानकर्ताहरूको भनाइ अनुसार, अनलाइन प्लेटफर्महरूले उनीहरूलाई पहिचान खोज्न र समुदायसँग जोडिन महत्वपूर्ण अवसर प्रदान गर्छन् ।

अभिभावक, शिक्षक र चिकित्सकको भूमिका

यो विषयमा चिकित्सक, शिक्षक र अभिभावकहरूले विशेष ध्यान दिन आवश्यक छ । किशोरहरूलाई मोबाइल र सामाजिक सञ्जालको प्रयोग सीमित गर्ने उपायहरू अपनाउनु आवश्यक छ ।

अमेरिकी बाल चिकित्सा एसोसियसनले परिवारलाई सुत्ने कोठामा मोबाइल नराख्ने र राति मोबाइलको प्रयोग नगर्ने नियम बनाउन सुझाव दिएको छ । अभिभावकहरूले किशोरसँग खुलेर कुराकानी गरी मोबाइल प्रयोगका फाइदा– वेफाइदाबारे बुझाउनु पर्छ ।

फोन बन्द गर्नुस् भन्नु मात्र पर्याप्त छैन । सांस्कृतिक सन्देश र सामुदायिक कार्यक्रमहरू पनि आवश्यक छन् जसले किशोरहरूलाई स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन सहयोग पुर्‍याउन सक्छ ।

१३ वर्ष पुग्नु भनेको केवल उमेरको अर्को अंक मात्र होइन, यो किशोरहरूको जीवनमा एउटा डिजिटल मोड हो जहाँ उनीहरूको निद्रा र जीवनशैलीमा ठूलो परिवर्तन आउँछ । सामाजिक सञ्जाल र मोबाइल उपकरणको अत्यधिक प्रयोगले उनीहरूको निद्रा बिगार्छ, जसले दीर्घकालीन स्वास्थ्यमा असर पुर्याउन सक्छ ।

यसैले परिवार, विद्यालय र स्वास्थ्यकर्मीहरूले मिलेर किशोरहरूलाई स्वस्थ निद्रा र डिजिटल सन्तुलन बनाउन सहयोग गर्नु आवश्यक छ । ताकि उनीहरू आरामदायी निद्रा पाएर स्वस्थ र सफल जीवन यापन गर्न सकून् ।