तथ्यांकमा थप सुधारियो अर्थतन्त्र दीर्घकालीन स्थायित्वमा चुनौती

काठमाडौं, ८ भदौ - मुलुकको अर्थतन्त्र विगतका वर्षको तुलनामा सुधारोन्मुख देखिएको छ । मुद्रास्फीति वाञ्छित सीमाभित्र रहँदा वैदेशिक रोजगारीबाट आउने रेमिट्यान्स हालसम्मकै उच्च स्तरमा पुगेको छ । रेमिट्यान्स आप्रवाहमा देखिएको तीव्र वृद्धिका कारण शोधनान्तर खाता, चालु खाता तथा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा उल्लेखनीय सुधार भएको राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले देखाएको छ । 

यी सूचकले अर्थतन्त्रमा तत्कालका लागि सकारात्मक सन्देश दिएको छ । तर, रेमिट्यान्समा आएको वृद्धिले सुधारिएका सूचकहरूका कारण अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा समस्या हुने वित्तीकै कुनै पनि बेला नेपालको अर्थतन्त्रमा पनि असन्तुलन आउने जोखिम कायम नै छ । दीर्घकालीन
स्थायित्वका लागि रेमिट्यान्समा मात्रै निर्भर रहँदा अर्थतन्त्रकमा कुनैपनि बेला समस्या आउन सक्छ । त्यसका लागि उत्पादन र निर्यातमा पर्याप्त वृद्धि अपरिहार्य छ ।

मूल्यवृद्धि वाञ्छित सीमाभित्रै

वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति (महँगी) ४.०६ प्रतिशत कायम भएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले आइतबार सार्वजनिक गरेको आर्थिक वर्ष २०८१-८२को तथ्यांकअनुसार अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा महँगी वृद्धि केही कम देखिएको हो । आर्थिक वर्ष २०८०-८१ मा वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ५.४४ प्रतिशत थियो । गत आर्थिक वर्षमा सरकारले मुद्रास्फीति ५.५ प्रतिशतको सीमाभित्र रहने अनुमान गरेको थियो ।

मूल्यवृद्धि वाञ्छित सीमाभित्र भए पनि गैरखाद्य वस्तुमा भन्दा दैनिक उपभोग्य खाद्य वस्तुमा मूल्य बढेको देखिन्छ । उपभोक्ताको भान्सामा प्रयोग हुने तरकारी समूहको मूल्यवृद्धि १०.७१ प्रतिशत पुगेको छ । जुन अघिल्लो आर्थिक वर्षमा ८.२९ प्रतिशत थियो । यसबाहेक अन्य खाद्य वस्तुको मूल्यवृद्धिमा भने केही कमी आएको छ ।

तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्षमा घ्यू तथा तेलको ८.७२ र दाल तथा गेडागुडीको ७.९० प्रतिशत मूल्यवृद्धि छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा घ्यू तथा तेलको १०.९९, दाल तथा गेडागुडीको ९.९६ प्रतिशत थियो । गतवर्ष मरमसला उपसमूहको मूल्य सूचकांक २.६२ प्रतिशत र माछा तथा मासुको ०.३४ प्रतिशतले घटेको देखिएको छ । 

गैरखाद्य तथा सेवा समूहअन्तर्गत विविध वस्तु तथा सेवाहरू उपसमूहको मूल्यवृद्धि ९.३९, कपडाजन्य तथा जुत्ताचप्पलको ६.०९, मदिराजन्य पेय पदार्थको ५.६५, फर्निसिङ तथा घरायसी उपकरणको ४.७८ र सुर्तीजन्य पदार्थको ४.३७ प्रतिशत छ ।

त्यस्तै, गत आर्थिक वर्षमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ४.६९ प्रतिशत छ । अघिल्लो वर्ष उक्त समूहको मुद्रास्फीति ६.४७ प्रतिशत रहेको थियो । गैरखाद्य तथा सेवा समूहको वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ३.७१ प्रतिशत रहेको छ ।

अघिल्लो वर्ष उक्त समूहको मुद्रास्फीति ४.६४ प्रतिशत थियो । गत वर्ष काठमाडौँ उपत्यकाको वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ३.७७, तराईको ४.१४, पहाडको ३.८६ र हिमालको ४.८९ प्रतिशत छ । यस्तै, ग्रामीण क्षेत्रको वार्षिक औसत उपभोक्ता मूल्य सूचकांक ४.४० प्रतिशत र सहरी क्षेत्रको ३.९४ प्रतिशतले बढेको छ । 

प्रदेशगत रूपमा कोशीको वार्षिक औसत उपभोक्ता मुद्रास्फीति ५.४६, मधेशको ४.१४, बागमतीको ३.५७, गण्डकीको ३.३२, लुम्बिनीको ३.७०, कर्णालीको ३.३१ र सुदूरपश्चिम प्रदेशको ५.०२ प्रतिशत छ ।

एक वर्षमा भित्रियो १७ खर्ब २३ अर्ब रेमिट्यान्स

रोजगारीमा गएकाहरूबाट प्राप्त हुने रेमिट्यान्स पछिल्लो एक वर्षमा १९.२ प्रतिशत बढेको छ । आर्थिक वर्ष २०८१-८२मा १७ खर्ब २३ अर्ब २७ करोड रुपैयाँ बराबर रेमिट्यान्स भित्रिएको छ । जुन अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा १९.२ प्रतिशत धेरै हो । अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०८०-८१मा १४ खर्ब ४५ अर्ब ३२ करोड रेमिट्यान्स भित्रिएको थियो । गतवर्ष अमेरिकी डलरमा विप्रेषण आप्रवाह १६.३ प्रतिशत बढेर १२ अर्ब ६४ करोड पुगेको छ ।

शोधनान्तर बचत पाँच खर्ब ९४ अर्ब

शोधनान्तर स्थितिमा पनि अघिल्लो वर्षमा भन्दा सुधार भएको छ । आर्थिक वर्ष २०८१-८२मा शोधनान्तर स्थिति पाँच खर्ब ९४ अर्ब ५४ करोड रुपैयाँ बचतमा छ । जुन अघिल्लो वर्ष पाँच खर्ब दुई अर्ब ४९ करोड बचतमा थियो । निश्चित समयावधिभित्र आवासीय र गैरआवासीय व्यक्ति–संस्थाबीच भएका आर्थिक तथा वित्तीय कारोबारको सारांश शोधनान्तर स्थिति हो ।

शोधनान्तर बचत भएमा बाह्य क्षेत्र कारोबारबाट विदेशी मुद्रा आप्रवाह बढ्छ भने घाटा भएमा विदेशी मुद्रा बाह्य प्रवाह बढी हुन जान्छ । अर्थात् विदेशी मुद्रामा आयात भुक्तानी र बाह्य ऋण तिर्ने क्षमता बलियो भएको संकेत गर्छ । तथ्यांकअनुसार अघिल्लो वर्ष अमेरिकी डलरमा ३ अर्ब ७७ करोड बचतमा रहेको शोधनान्तर स्थिति अहिले बढेर ४ अर्ब ३७ करोड पुगेको छ ।

यस्तै, चालु खाता ४ खर्ब ९ अर्ब २० करोडले बचतमा छ । अघिल्लो वर्ष २ खर्ब २१ अर्ब ७१ करोडले बचतमा थियो । अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्ष १ अर्ब ६७ करोडले बचत रहेको चालु खाता गत असारसम्म बढेर ३ अर्ब १ करोडले बचतमा छ । चालु खाता भनेको निश्चित समयावधिभित्र आवासीय र गैरआवासीय व्यक्ति वा संस्थाबीच भएका चालु प्रकृतिका आर्थिक कारोबारको सारांश हो । 

चालु खाता घाटा भएमा अन्य देशहरूबाट खुद सापटी लिइएको र बचत भएमा अन्य देशहरूलाई खुद सापटी दिइएको भन्ने बुझन्छि । चालु खाता बचत बढ्दै जानु भनेको देशले विदेशसँग धेरै कमाएर कम खर्च गरिरहेको छ भन्ने हो । तर यसको कारण के हो भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ ।

विदेशी विनिमय सञ्चिति १५ अर्ब २७ करोड डलर

रेमिट्यान्स आप्रवाह बढ्दै जाँदा विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा पनि वृद्धि भएको छ । २०८१ असार मसान्तमा १५ अर्ब २७ करोड रहेको विदेशी मुद्रा सञ्चिति २०८२ असार मसान्तसम्म २७.७ प्रतिशत बढेर १९ अर्ब ५० करोड अमेरिकी डलर पुगेको छ । नेपाली रुपैयाँमा विदेशी विनिमय सञ्चिति २०८१ असारमा २० खर्ब ४१ अर्ब १० करोड रहेकोमा २०८२ असार मसान्तसम्म ३१.२ प्रतिशत वृद्धि भई २६ खर्ब ७७ अर्ब ६८ करोड रुपैयाँ पुगेको छ ।

कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमध्ये राष्ट्र बैंकसँग २४ खर्ब १४ अर्ब ६४ करोड रुपैयाँ बराबर छ । बैंक तथा वित्तीय संस्था (नेपाल राष्ट्र बैंकबाहेक) सँग २ खर्ब ६३ अर्ब ४ करोड रुपैयाँ छ । बैंकिङ क्षेत्रसँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चितिले १८ महिना ६ दिनको वस्तु आयात र १५ महिना १२ दिनको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न पुग्ने राष्ट्र बैंकको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

विदेशी मुद्रा सञ्चिति बढ्नु अर्थतन्त्रका लागि सामान्यतया सकारात्मक संकेत हो । जसले आयात क्षमता बढ्छ, विनिमय दरमा स्थिरता आउँछ, सरकारको ऋण तिर्ने क्षमतामा वृद्धि हुन्छ, विदेशी लगानी आकर्षित गर्न सजिलो हुन्छ भने देशमा आर्थिक स्थायित्व कायम गर्न सजिलो हुन्छ । सञ्चिति वृद्धि निर्यात र उत्पादन बढेर भएको हो भने अर्थतन्त्रमा दीर्घकालीन फाइदा हुन्छ । तर रेमिट्यान्स बढेर, आयात घटेर वा ऋण प्राप्तिबाट मात्रै भएको हो भने त्यो अस्थायी हुन सक्छ ।

विदेश भ्रमण र शिक्षामा दुई खर्ब २३ अर्ब बाहिरियो

पछिल्लो एक वर्षमा नेपालबाट विदेश घुम्न र अध्ययन गर्न जानेहरूले २ खर्ब २३ अर्ब ७२ करोड रुपैयाँ खर्च गरेका छन् । जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा १८.१ प्रतिशत धेरै हो । विदेशमा पढ्ने विद्यार्थीले मात्रै एक वर्षमा एक खर्ब ३८ अर्ब ४८ करोड रुपैयाँ बराबर खर्च गरेका छन् । नेपालबाट विदेश घुम्न जानेहरूले ८५ अर्ब २४ करोड रुपैयाँ खर्च गरेका छन् । 

अघिल्लो वर्ष भ्रमण व्यय एक खर्ब ८९ अर्ब ४३ करोड रहेकोमा शिक्षातर्फ एक खर्ब २५ अर्ब १३ करोड खर्च भएको थियो । विदेशबाट नेपाल घुम्न आउने पर्यटकले गत आर्थिक वर्षमा ८८ अर्ब ६६ करोड खर्च गरेका छन् । जुन अघिल्लो वर्ष ८२ अर्ब ३३ करोड रुपैयाँ थियो । खुद सेवा आय ९० अर्ब ९४ करोडले घाटामा छ । अघिल्लो वर्ष ५५ अर्ब ८६ करोडले घाटामा थियो ।